یکی از ادله قرضاوی مبنی بر جواز صدقه به بنی‌هاشم تا روز قیامت رفع اتهام از پیامبر بعد از ایشان است قرضاوی در جواب کسانی که می‌گویند که اگر رسول اکرم زکات را برای آل خود حلال می‌گردانید هرآینه خوف آن می‌رفت که عده‌ای بر وی طعنه زنند و او مورد اتهام قرار دهند، نیز تنها مربوط به زمانی است که رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله در قید حیات باشند. به‌این‌ترتیب بعد از وفات آن حضرت صلّی‌الله‌علیه‌وآله همانند سایر مسلمانان، از اغنیای آل پیامبر زکات اخذ می‌شود و این زکات به فقرای خودشان داده می‌شود، به دو دلیل، درست نیست
اولاً: شریعت اسلامی در تشریع احکام خویش هیچ تمایزی میان خویشاوندان پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله با سایر مردم قائل نشده بلکه به‌صراحت اعلام کرده که؛ مردم همگان (در برابر قوانین اسلامی) همانند دندانه‌های شانه برابر و یکسان هستند و در حقوق و تکالیف و مجازات و غیره نیز همگان باهم یکسان و برابر و به همین خاطر است که رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله خطاب به دخترش فاطمه سلام‌الله علیها می‌فرماید: (وَ أیم الله لو سرقت فاطمه بنت محمد لقطعت یدها)[۲۹۹] «خدای را سوگند که اگر فاطمه دختر محمد صلّی‌الله‌علیه‌وآله هم دزدی بکند هرآینه دستش را قطع خواهم کرد.»
یا در جای دیگر می‌فرماید: (من بَطأ به علمه لم یسرع به نسبه) «کسی که علمش ناقص باشد (و موجب نجاتش نگردد) نسبت او (نیز) به کارش نخواهد آمد (و موجب نجات او نخواهد شد.)»[۳۰۰]
ثانیاً: مهم‌تر از همه این است که زکات ازجمله‌ی فرایض لازمی و ضروری اسلام و حقی معلوم و مشخص است. به‌عبارتی‌دیگر، زکات مالیاتی است که خداوند متعال آن را تعیین و مقرر فرموده و حاکم اسلامی موظف گردیده که آن را اخذ کند و آنگاه آن را مصروف مستحقین (و نیازمندان) به آن نماید. بدین ترتیب در انجام این فریضه‌ی دینی برای هیچ کس مجال آن نیست که بر دیگری منت گذارد و تا زمانی هم که زکات گیرنده مستحق اخذ آن است، گرفتن آن برای او هیچ گناه یا اشکالی نخواهند داشت.[۳۰۱]
۳٫ذلت پذیرش صدقه مستحبی بیشتر از صدقه واجب، است.
قرضاوی به نقل از حافظ ابن حجر و او هم به نقل از برخی فقهای اسلامی‌گفته است: «اگر این درست باشد که صدقه برای آل پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله تا روز قیامت حرام گردیده، هرآینه مراد از این صدقه (همان) صدقه مستحبی بوده است. دلیل این گروه از فقها برای این سخن آن بوده که گفته‌اند با گرفتن زکات، واجب گیرنده‌ی آن ذلیل و خوار نمی‌گردد و این در حالی است که با گرفتن صدقات مستحبی، افرادِ گیرنده‌ی آن دچار ذلت و خواری می‌شوند.»[۳۰۲]
از ابوحنیفه و محمد شیبانی از شاگردانش نیز این قول و فتوا از آنها نقل شد که حکم به جواز زکات برای بنی‌هاشم صادر کرده‌اند. بدین ترتیب قول راجح و قوی‌تر از منظر قرضاوی در این است که حکم به جواز زکات برای آنان در این عصر صادر گردد همچنین از ایشان نقل شده که گفته است: در زمان ما مطلقاً (زکات) برای آنان جایز است.[۳۰۳]
- دلایل قائلین به تفصیل، حرمت صدقات به بنی‌هاشم
اختلاف علمای اهل سنت در حرمت و عدم حرمت صدقه بر بنی‌هاشم، بین صدقه واجب و مستحب فرق گذاشته‌اند برخی صدقه واجب را حرام و مستحب را جایز و حتی برخی از علما قائل به‌عکس آن[۳۰۴] هستند و در این مورد که چه نوع صدقاتی و تحت چه شرایطی بر پیامبر و آلش حرام است، در این زمینه میان علمای اسلامی اختلاف‌نظر فراوان وجود دارد.
ما اول دیدگاه‌های که بین صدقات واجب و مستحب، تفصیل داده ذکر می‌کنیم و بعد به ذکر دیدگاه‌های که در حرمت صدقات بین پیامبر و بنی‌هاشم، تفصیل داده‌اند را ذکر می‌کنیم.
الف) تفصیل در واجب و مستحب
- دیدگاه جمهور اهل سنت
جمهور اهل سنت در رابطه به دادن صدقه به آل نبی صدقه مستحبی را جایز می‌دانند و این قول صحیح است.[۳۰۵]
۲٫دیدگاه ابن حجر
حافظ بن حجر می‌گوید: از علمای مالکیه چهار دیدگاه مشهور در این زمینه نقل شده است. برخی از آنها حکم به جایز بودن زکات برای بنی‌هاشم صادر کرده‌اند و برخی دیگر حکم به عدم جواز داده‌اند. گروهی نیز تنها صدقات مستحبّی را برای آنان حلال و جایز دانسته‌اند. امّا گروهی دیگر برخلاف آنان زکات مفروضه را برای آنان حلال اما صدقات مستحبّی را بر ایشان حرام دانسته‌اند[۳۰۶].
ادله ابن حجر
حافظ بن حجر می‌گوید از این عبارت «ان الصدقه اوساخ الناس» این‌گونه استنباط می‌شود که صدقه‌ی مستحبی برای آنان جایز امّا زکات مفروضه بر ایشان حرام است. اکثر حنفیّه نیز بر همین قول رفته‌اند و قول صحیح نزد شافعیه و حنابله نیز همین است. امّا اینکه برخی گفته‌اند زکات مفروضه برای آنان جایز و حلال امّا صدقه مستحبی بر ایشان حرام است نیز این‌گونه قول خود را توجیه کرده‌اند که با دریافت زکات مفروضه انسان دچار خفّت و خواری نمی‌گردد و این در حالی است که دریافت صدقه مستحبّی ذلّت و خواری را در پی دارد.[۳۰۷]
۳٫دیدگاه العیثمی
العیثمی فتوا داد ه، تنها صدقه‌ای که بر پیامبر و آلش حرام است صدقه واجب یا همان زکات است بنابراین از نظر ایشان صدقه مستحبی بر بنی‌هاشم جایز است[۳۰۸]
۴٫دیدگاه ابن صالح در مورد صدقه مستحبی
ابن صالح در جواب کسانی که از او سؤال کرده‌اند در بین ما افرادی از بنی‌هاشم هستند که از همه‌ی مردم فقیرترند و منبع درآمدی ندارند، می‌پرسند که آیا این افراد می‌توانند از هاشمی یا غیرهاشمی صدقه یا زکات دریافت کنند، جواب داده که بنی‌هاشم می‌توانند فقط صدقه مستحبی دریافت کنند چون صدقه واجب همان‌طوری که اشاره شد چرک مردم است و بنی‌هاشم به خاطر شرافتی که از سوی خداوند بدان نائل‌آمده‌اند نمی‌توانند از این چرک‌های مردم استفاده کنند درحالی‌که صدقه مستحبی درواقع وسخ و چرک نیست و به همین سبب است که اکثر علمای ما صدقه واجب را بر این افراد حرام و صدقه مستحبی را جایز می‌دانند.[۳۰۹]
ب: تفصیل بین شخص پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله و بنی‌هاشم
۱٫دیدگاه ابن قدامه
مسلم روایت کرده آل پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله در شرافت و بزرگی درون نبی هستند و برای نبی و آلش غنائم جنگی و مال‌های برگزیده است؛ بنابراین هردو نوع صدقه چه واجب و چه مستحب بر پیامبر حرام است ولی بر آل او فقط صدقه واجب حرام است؛ زیرا شرافت آلش از خود شخص نبی صلّی‌الله‌علیه‌وآله کمتر است و دیگر اینکه آل او فقط از غنائم جنگی (بدون مال‌های برگزیده) بهره‌مند هستند ولی پیامبر علاوه بر غنائم جنگی از مال‌های برگزیده بهره‌مند است؛ بنابراین هردو نوع صدقه بر شخص پیامبر حرام است؛ زیرا اجتناب پیامبر از صدقات از دلایل و علامت نبوت اوست پس نمی‌تواند مخل آن باشد.[۳۱۰]
- دیدگاه احمد بن حنبل
دادن صدقه مستحبی به پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله
ابن قدامه گفته است که احمد روایت کرده صدقه مستحبی بر پیامبر حرام نیست میمونی می‌گوید از احمد شنیدم که می‌گفت صدقه فطره و صدقه اموال که به‌قصد قربت به محتاج داده می‌شود بر پیامبر حلال نیست اما غیر این موارد حلال است مگر نه اینکه گفته می‌شود «کل معروف صدقه» چه‌بسا برای پیامبر هدیه آورده می‌شد و قرض می‌گرفت، این موارد از جنس صدقه، بر وجه حاجت نیست[۳۱۱]
البته همان‌طور که اشاره شد ابن قدامه این قول (عدم حرمت صدقه مستحبی بر پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله) را قبول ندارد و ایشان می‌گوید قول صحیح این است که حدیثی که دلالت بر هدیه و قرض گرفتن پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله دارد، دلالت بر اباحه صدقه مستحبی بر ایشان ندارد بلکه مراد حدیث مذکور[۳۱۲] این است، چیزهای که حقیقتاً جزء صدقه اموال نباشد، مثل قرض و هدیه و کار نیک نسبت به پیامبر ص، بر ایشان حرام نیست[۳۱۳]
- دیدگاه صاحب کتاب تبین الحقائق
| دانلود متن کامل پایان نامه در سایت jemo.ir موجود است |