پی نوشتها: ۱۲۵
منابع ۱۲۵
فصل اول
کلیات
گفتار اول: طرح پژوهش
الف: تبیین موضوع
یکی از برنامه‌های عبادی مسلمانان پرداخت صدقات است. قرآن کریم در سوره‌ی حشر[۱] برای برقراری تعادل و توازن میان فقر و غنا در جامعه، به مؤمنان دستور داده تا از طریق پرداخت صدقه، سعی کنند شکاف طبقاتی را به حداقل برسانند. همچنین در سوره‌ی توبه[۲] می‌فرماید: این صدقات حق فقراء و نیازمندان جامعه است. بر اساس روایات متواتر که از پیامبر و ائمه هدی (علیهم‌السلام) و اجماع علما و فقهای امامیه و اهل سنت، پرداخت صدقات، بر بنی‌هاشم و سادات جایز نیست ؛ این در حالی است که عده‌ای از فقراء و مستضعفین جامعه اسلامی، از بنی‌هاشم و سادات هستند.
بنابراین، این‌گونه به نظر می‌رسد که بین دستور خداوند به دادن صدقات به مطلق فقراء و مستضعفین جامعه اسلامی (که بنی‌هاشم و سادات هم شامل آن جامعه هستند) و روایات متواتر تعارض و دوگانگی وجود دارد؛ زیرا در قرآن آیه‌ای که دادن صدقه را بر بنی‌هاشم و سادات حرام کرده باشد، نیست و روایات هم به علت حفظ شأن و مرتبه قشر بنی‌هاشم، آنها را از گرفتن صدقات منع کرده‌اند؛ چون این صدقات را چرک دست مردم می‌دانند و خداوند، خمس را عوض از آن (صدقات) قرار داده است و از سوی دیگر به تجربه ثابت شد که خمس، به‌تنهایی جوابگوی، فقرای بنی‌هاشم و سادات بزرگوار نیست؛ بنابراین باید برای رفع این تعارض و دوگانگی راه‌حلی پیدا کرد.
به نظر می‌رسد برای رسیدن به راه‌حلی مناسب، برای رفع این مشکل باید، روشن شود چه نوع صدقه‌ای بر بنی‌هاشم حرام است آیا مطلقاً حرام است یا بنا بر شرایط خاص، بر آنها مباح می‌شود؟
بنا بر آیات و روایات، صدقات در تقسیم‌بندی اولیه، به صدقه‌ی واجب و مستحب تقسیم می‌شوند. از آنجایی که در حرمت و حلیت این صدقات به بنی‌هاشم بین فقهای مذاهب فقهی، اختلاف است، باید به‌خوبی تبین شود که منظور از حرمت صدقات چه نوع صدقاتی است و دیگر اینکه منظور از بنی‌هاشم چه کسانی هستند.
ما در اینجا صدقه را به معنای عام گرفتیم ولی محور اصلی بحث ما صدقات واجب است؛ لذا از صدقه‌ی مستحبی کمتر بحث شده است؛ چراکه عده‌ی کمی از علما، صدقه‌ی مستحبی را بر بنی‌هاشم حرام می‌دانند و در حرمت و حلیت صدقات مستحبی، بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و امام بعد از او بین فقها اختلاف‌نظر است.
بین علما در تعیین مصداق بنی‌هاشم اختلاف نظر است. این اختلاف دیدگاه‌ها، به‌طور مستقیم در بیان احکام اسلامی مؤثر است و هر دیدگاه، جهت‌گیری و توصیه‌های خاص خود را برای بیان شریعت دنبال می‌کند؛ لذا در این رساله به دنبال این هستیم که ادله‌ِی قول به حرمت مطلق، تفصیل و جواز مطلق، در مذاهب خمسه و مذهب زیدیه را بررسی کنیم تا زمینه‌ای برای یافتن، راه‌حلی برای این تعارض ظاهری بین آیات قرآن و روایات بیابیم؛ آیاتی که از یک سو که امر به پرداخت صدقات و کوشش برای از بین بردن شکاف طبقاتی بین می‌کند و روایاتی که دلالت بر حرمت پرداخت صدقات بر بنی‌هاشم دارد.
ب: سؤال اصلی
حکم صدقه به بنی‌هاشم از دیدگاه مذاهب فقهی چیست؟
ج: سؤال فرعی
- معنا و مفهوم صدقه چیست؟
- از نگاه امامیه و اهل سنت، بنی‌هاشم چه کسانی هستند؟
- دیدگاه‌های علمای امامیه و اهل سنت درباره‌ی صدقه به بنی‌هاشم، چیست؟
د: پیشینه‌تحقیق
در این زمینه تحقیق مستقلی انجام نشده ولی در طی بحث‌های دیگری مثل بحث فقهی زکات، این موضوع بیان شده است؛ ازجمله کتابی بنام عقیده فی اهل البیت بین افراط و التفریط از گروه وهابیون در عربستان تألیف شده که طی معرفی اهل‌بیت و اینکه اهل‌بیت چه کسانی هستند و صدقه بر آنها حرام است، به بحث و بررسی این موضوع پرداخته است.
محتوای پژوهش حاضر از مجموعه‌هایی تشکیل شده است که نسبت به بعضی از فصل‌های تحقیق، قدمت طولانی دارد؛ برای مثال منابعی که به‌طور کلی این بحث را در ضمن بحث‌های دیگر مثل کتاب زکات مطرح کرده‌اند عبارت‌اند از:
کتب امامیه: خلاف، نهایه و مبسوط شیخ طوسی، شرایع و معتبر محقق حلی، مختلف الشیعه علامه حلی، البیان و لمعه شهید اول، الروضه شهید ثانی و جواهر الکلام و تحریر الوسیله و شروحی که بر شرایع و عروه‌الوثقی و تحریر الوسیله وجود دارد. مستند الشیعه نراقی و مدارک الاحکام و… نیز از جمله آثاری‌اند که این بحث پرداخته‌اند.
کتب اهل سنت: المبسوط الاصل محمد بن حسن شیبانی، المنتفی حاکم شهید، الموطا مالک، الام شافعی، مغنی ابن قدامه، فقه الزکاه یوسف قرضاوی؛ اما با این حال کتاب مستقلی با موضوع پرداخت صدقه به بنی‌هاشم نوشته نشده و بیشتر کتاب‌های ذکرشده، به ادله‌ی وجوب زکات و همچنین حرمت صدقه بر سادات بنی‌هاشم و … پرداخته‌اند.
هـ.: فرضیه‌های تحقیق
- صدقه، اعطای چیزی به دیگری به‌قصد تقرب به خدا و بدون هیچ چشم‌داشتی است که شامل صدقه‌ی مستحبی و واجب می‌شود. صدقه‌ی واجب، خود به زکات مال، فطره، کفارات و نذورات، تقسیم می‌شود.
- مراد از بنی‌هاشم بنا بر نظر مشهور علمای امامیه و اهل سنت، به افرادى گفته مىشود که از طریق پدر به هاشم بن عبدمناف منتسب هستند؛ که عبارت‌اند از آل ابوطالب، آل عباس، آل ابولهب و آل حارث.
- قول اکثر قریب به‌اتفاق فقهای امامیه، حرمت پرداخت زکات واجب غیرهاشمی به هاشمی است؛ مگر در زمان اضطرار و ناکافی بودن خمس.
- اکثر علمای امامیه و اهل سنت، در حرمت و عدم حرمت صدقات بین واجب و مستحب بر بنی‌هاشم، قول به‌تفصیل را پذیرفته‌اند. صدقه‌ی واجب را حرام و صدقه‌ی مستحبی را جایز می‌دانند؛ و صدقه واجب، در چند صورت فرد هاشمی، می‌تواند از صدقات واجب استفاده کنند که این امور عبارت‌اند از عارض شدن حالت اضطرار زکات دهنده هاشمی باشد صدقه از افراد و مصادیق سبیل الله باشد همانند موقوفات عمومی زیرا این موارد بعد از وقف، صدقه محسوب نمی‌شود، هاشمی اگر چیزی از مستحق و یا امام دریافت کند برای او جایز است زیرا در این صورت صدقه محسوب نمی‌شود.
و: اهداف تحقیق
هدف از تحقیق حاضر تبیین نظریه‌های مختلف در موضوع صدقه به بنی‌هاشم از منظر مذاهب فقهی، بررسی هرکدام از نظریه‌ها و مصداق‌یابی احکام مطروحه است. به طور کلی هدف اصلی این تحقیق، به دست آوردن حکم پرداخت صدقه به بنی‌هاشم از دیدگاه مذاهب فقهی است و مشخص کردن مصداق بنی‌هاشم در این مورد است.
ز: قلمرو تحقیق
محدودهی تحقیق شامل مباحث فقهی در شش مذهب، امامیه، زیدیه، حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی است؛ لذا نگارنده به دیگر مذاهب فقهی نظر ندارد.
ح: اهمیت تحقیق
موضوع و حکم پرداخت صدقه به بنی‌هاشم از مباحثی است که تاریخ‌‌‌مند نیست و در محدودهی زمانی خاصی منحصر نمی‌شود. این مسئله از زمان حیات پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله تا روز قیامت موضوعیت دارد؛ چراکه همه‌ی نوادگان پسری آن حضرت نیز شامل بنی‌هاشم هستند و باید حکم پرداخت صدقه به آنها نیز روشن شود. هرچند علما و فقهای مذاهب فقهی هرکدام از منظر خود این مسئله را برررسی کرده‌اند اما تاکنون در حد پایان‌نامه به این مسئله پرداخته نشده است.
ط: فایده تحقیق
| برای دانلود فایل متن کامل پایان نامه به سایت 40y.ir مراجعه نمایید. |