عوامل مؤثر بر مخاطرات اخلاقی (نحوه مصرف وام)
در این پژوهش به بررسی عوامل زیر می پردازیم:
ویژگیهای شخصی و اقتصادی فرد شامل:
- میزان در آمد فرد وام گیرنده
- شغل فرد وام‌گیرنده
- جنسیت فرد وام‌گیرنده
- سن فرد وام‌گیرنده
- تحصیلات فرد وام‌گیرنده
به طو کلی می توان اظهار کرد که انتظار می رود مشخصات شخصی و اقتصادی فرد وام گیرنده بر میزان مخاطرات اخلاقی تاثیر گذار باشد. انتظار می رود هر چه مشتری از نظر اقتصادی و اجتماعی در سطح بالاتری باشد میزان مخاطرات اخلاقی نیز کمتر باشد.
ویژگیهای وام
- مبلغ وام: به نظر می رسد چنانچه میزان تسهیلات کمتر از حد لازم برای سرمایه گذاری تولیدی باشد، یا بهره برداران محروم و کم منبع علاقه و توان لازم سرمایه گذاری تولیدی را نداشته باشند و از سوی دیگر چنانچه میزان مبلغ وام بیش از ظرفیت سرمایه گذاری بهره بردار باشد، وی حاضر به صرف تمام مبلغ وام در فعالیت پرریسک تولید نخواهد بود. بنابراین ممکن است اعتباراتی که فراتر از توان و ظرفیت بهره‌برداری هستند و همچنین اعتباراتی که کمتر از میزان بهره‌برداری هستند، از بخش تولید که دارای ریسک فراوانی است خارج گردد. بنابراین در مورد هر فعالیت تولیدی توجه به کوچک و بزرگ بودن بنگاه و تخمین مبلغ وام مناسب برای این بنگاه ها و افراد بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
- نرخ کارمزد: نرخ کارمزد درصدی از اعتبار دریافتی است که وام گیرنده باید علاوه بر اصل وام، آن را نیز به بانک پرداخت کند.
انواع وام در بانکداری بدون ربای ایران به چهار گروه عمده تقسیم می‌شوند:
الف) قرض‌الحسنه: قرض‌الحسنه قراردادی است که به‌سبب آن، بانک‌ها در جایگاه قرض‌دهنده، مبلغ معیّنی را طبق ضوابط مقرر به افراد یا شرکت‌ها به قرض واگذار می‌کنند. گیرنده قرض متعهد می‌شود معادل مبلغ دریافتی را طبق زمانبندی مشخص به بانک بپردازد. این روش از اعطای تسهیلات، با اهداف خیرخواهانه و کمک به نیازمندان و غیرانتفاعی است؛ یعنی بانک بابت منابع قرض داده‌شده، سودی دریافت نمی‌کند و فقط در مقابل هزینه‌های اعطای قرض‌الحسنه، در حدّ 2 تا 4 درصد کارمزد دریافت می‌کند (هدایتی و همکاران، 1381: ص 103). ویژگی اصلی این روش، غیرانتفاعی و خیرخواهانه بودن قرارداد قرض‌الحسنه است.
ب) قراردادهای مبادله‌ای: بانک‌ها از طریق قراردادهای مبادله‌ای ذیل می‌توانند با استفاده از منابع خود تقاضای مشتریان را پاسخ دهند (همان: ص 332).که شامل وام های ذیل می شود :
– فروش اقساطی: در این روش، بانک کالای مورد نیاز متقاضی را به صورت نقد خریده، با احتساب سود بانکی، به‌صورت نسیه اقساطی به متقاضی می‌فروشد؛
– اجاره به شرط تملیک: در این روش، بانک سرمایه ثابت و مستغلات مورد نیاز متقاضیان را به‌صورت نقد خریده، با احتساب سود بانکی به‌صورت اجاره به شرط تملیک به متقاضیان وامی‌گذارد؛
– جعاله: در این روش، بانک خدمات مورد نیاز متقاضیان را به جعاله نقدی تملّک، و در جعاله ثانوی به‌صورت اقساطی به متقاضی تملیک می‌کند.
– سلف: در این روش، بانک‌ها برای تأمین نقدینگی و سرمایه در گردش مورد نیاز متقاضیان، بخشی از محصول آینده متقاضی را پیش‌خرید می‌کنند و به‌طور معمول با احتساب سود بانکی به فروشنده سلف وکالت می‌دهند تا با قیمت معیّن محصول را فروخته، پولش را در سررسید به بانک تحویل دهد؛
– خرید دین: در این روش نیز بانک‌ها برای تأمین نقدینگی و سرمایه در گردش مورد نیاز متقاضیان، اسناد مالی (طلب) مدّت‌دار آنان را با احتساب سود بانکی خریداری (تنزیل) می‌کنند.
ج) قراردادهای مشارکتی: مطابق فصل سوم قانون عملیات بانکداری بدون ربا، بانک‌ها می‌توانند از طریق قراردادهای مشارکتی ذیل، کلّ یا بخشی از سرمایه مورد نیاز بنگاه‌های اقتصادی را تأمین مالی کنند (همان: ص 333)که شاما وام‌های ذیل می باشد :
– مشارکت مدنی: در این روش، براساس عقد شرکت، بانک‌ها بخشی از سرمایه مورد نیاز بنگاه اقتصادی را تأمین کرده، در مالکیت بنگاه و به دنبال آن در سود بنگاه شریک می‌شوند.
– مشارکت حقوقی: در این روش، بانک‌ها با تخصیص بخشی از منابع، به خرید بخشی از سهام شرکت‌های پذیرفته در بورس اقدام کرده، همانند سایر سهامداران در سود شرکت شریک می‌شوند؛
– مضاربه: در این روش، بانک‌ها براساس قرارداد مضاربه، سرمایه مورد نیاز تاجر و بنگاه تجاری را تأمین کرده، طبق توافق در سود فعالیت بازرگانی شریک می‌شوند؛
– مزارعه: در این روش، بانک براساس قرارداد مزارعه، زمین مورد نیاز زارع برای کشاورزی و زراعت را فراهم کرده، در اختیار او می‌گذارد و طبق توافق، محصول زراعی را بین خود تقسیم می‌کنند؛
– مساقات: در این روش، بانک براساس قرارداد مساقات، باغ مورد نیاز باغبان را فراهم کرده، در اختیار او می‌گذارد و طبق توافق، محصول باغ را بین خود تقسیم می‌کنند.
د) سرمایه‌گذاری مستقیم: مطابق ماده 8 قانون عملیات بانکداری بدون ربا، بانک‌ها اعم از تجاری و تخصّصی می‌توانند در طرح‌های تولیدی و عمرانی به سرمایه‌گذاری مستقیم مبادرت کنند. مطابق ماده 28 آیین‌نامه اجرایی، سرمایه‌گذاری مستقیم بانک‌ها عبارت از تأمین سرمایه لازم جهت اجرای طرح‌های تولیدی و عمرانی انتفاعی به‌وسیله بانک‌هااست (هدایتی و همکاران، 1381: ص 163). سرمایه‌گذاری مستقیم روی یک طرح می‌تواند به‌وسیله یک بانک یا با مشارکت چند بانک صورت پذیرد.روش سرمایه‌گذاری مستقیم گرچه قرارداد نیست، از جهت آثار و نتایج شبیه قراردادهای مشارکتی است؛ یعنی انتظار انتفاع هست و نرخ سود آن متغیر خواهد بود و در پایان دوره مالی مشخص می‌شود.
- تعداد اقساط وام و مبلغ اقساط: به نظر میرسد که این احتمال وجود دارد که تعداد اقساط وام و مبلغ آن ها نیز ممکن است بر مخاطرات اخلاقی تاثیر گذار باشد. به نظر می رسد که اگر مبلغ اقساط بیش از توان اقتصادی و بازدهی فعالیت تولیدی بهره بردار باشد و یا تعداد اقساط به گونه ای باشد که مدت زمان خیلی زیادی فرد وام گیرنده درگیر پرداخت اقساط باشد، وام ها ممکن است دچار مخاطرات اخلاقی شوند. (ورمزیاری و همکاران، 1389)
برای دانلود متن کامل فایل این پایان نامه می توانید اینجا کلیک کنید